کد مطلب:231612 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:171
احتجاج حضرت رضا با مخالفان شیعه در مجلس مامون
7 - علی بن حسن بن شعبه حرانی در تحف العقول از حضرت رضا علیه السلام احتجاجات مفصلی نقل كرده و آن این است كه مأمون علماء عراق و خراسان را در مجلس خود گرد آورده بود، و از آنان پرسید معنی این آیه شریفه «ثم أورثنا الكتاب الذین اصطفینا من عبادنا» چیست؟
علماء حاضر در مجلس گفتند مقصود همه امت می باشند، مامون گفت یا ابالحسن نظر شما در این باره چیست؟
[ صفحه 627]
حضرت رضا علیه السلام فرمود من نظر آنها را قبول ندارم، عقیده من این است كه خداوند متعال در این آیه ی شریفه عترت طاهره علیهم السلام را در نظر گرفته است.
مأمون گفت چگونه عترت را منظور داشته و امت را قصد نكرده است.
فرمود اگر امت را در نظر گرفته بود باید همه آنها در بهشت باشند، زیرا خداوند بعد از این فرمود «فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات باذن الله ذلك هو الفضل الكبیر».
سپس بهشت را برای آنها مقرر كرد و فرمود «جنات عدن یدخلونها» و وراثت را برای عترت طاهره قرار داد نه برای غیر آنان، بعد فرمود عترت طاهره همانها هستند كه در كتاب خود آنها را وصف كرده و فرموده «انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس أهل البیت و یطهركم تطهیرا» و حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:
«انی مخلف فیكم الثقلین: كتاب الله و عترتی أهل بیتی، لن یفترقا حتی یردا علی الحوض» انظروا كیف تخلفونی فیهما، یا أیها الناس لا تعلموهم فانهم أعلم منكم».
علماء گفتند یا أباالحسن عترت را به ما معرفی كن، مقصود از آن آل پیغمبر و یا غیر آل او هستند؟ امام رضا علیه السلام فرمود مقصود از عترت آل پیغمبر می باشند.
علماء گفتند از حضرت رسول صلی الله علیه و آله وارد شده كه فرمود امت من آل من هستند، و اصحاب آن حضرت نیز در یك روایت مستفیض نقل می كنند كه فرمود «آل محمد امته».
امام رضا علیه السلام فرمود به من بگوئید آیا صدقه بر آل محمد علیهم السلام حرام است؟
گفتند آری، فرمود: آیا بر امت هم حرام است گفتند خیر حرام نیست.
[ صفحه 628]
حضرت رضا علیه السلام فرمود این است فرق بین آل و غیر آل، وای بر شما شما كجا می روید؟ آیا از قرآن روگردان شده اید؟ مگر نمی دانید كه ظاهر روایت نیز مختص است به كسانی كه برگزیده و هدایت شده اند، و دیگران در این آیه شریفه عنوانی ندارند.
علماء گفتند: این مطلب را از كجا می گوئید؟ فرمود: خداوند متعال می فرماید: «لقد أرسلنا نوحا و ابراهیم و جعلنا فی ذریته النبوة و الكتاب فمنهم مهتد و كثیر منهم فاسقون».
طبق نص این آیه شریفه وراث انبیاء و كتب باید افراد متقی و هدایت شده باشند نه فساق و تبه كاران مگر نمی دانید كه نوح علیه السلام از خداوند متعال درخواست كرد و گفت: بارخدایا فرزندم جزء خاندانم هست و تو وعده دادی كه خاندانم را نجات دهی.
خداوند متعال فرمود: آن فرزند از خاندانت نیست و او دنبال كارهای ناشایست می رود و از آنچه علم نداری از من نپرس، اینك تو را پند می دهم كه از آنچه نمی دانی سؤال نكنی.
در این هنگام مامون پرسید آیا خداوند عترت را بر سایر مردم فضیلتی داده است؟
حضرت رضا سلام الله علیه فرمود: خداوند متعال عترت پیغمبر را بر سایر مردمان برتری داده و در قرآن مجید به این موضوع اشاره فرموده است.
مأمون گفت: در كجای قرآن به این امر اشاره كرده فرمود: در آنجا كه گفته: «ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین ذریه بعضها من بعض»
در آیه ی دیگری نیز فرموده: «أم یحسدون الناس علی ما آتیهم الله من فضله فقد آتینا آل ابراهیم الكتاب و الحكمة و آتیناهم ملكا عظیما» بعد از این به همه اهل ایمان خطاب كرد و فرمود: «یا أیها الذین آمنوا اطیعوا الله و أطیعوا الرسول و أولی الامر منكم»
[ صفحه 629]
یعنی كسانی كه كتاب و حكمت را به آنان ارث داد و از این جهت مورد حسد مردم قرار گرفتند و خداوند در این باره فرمود «ام یحسدون الناس علی ما آتاهم الله» تا آخر آیه كه مقصود اطاعت از برگزیدگان پاك می باشد و مقصود از «ملك» هم در این آیه شریفه اطاعت از آن مصطفین می باشد.
علماء گفتند: آیا خداوند متعال «اصطفاء» را در قرآن تفسیر كرده است:
امام رضا علیه السلام فرمود: خداوند در دوازده جای قرآن به طور آشكار معنی و تفسیر فرموده است.
اول در آیه شریفه «و اندر عشیرتك الاقربین» و رهطك المخلصین كه در قرائت ابی بن كعب و در مصحف عبدالله بن مسعود چنین آمده بود، و در هنگام جمع آوری قرآن به دستور عثمان به وسیله زید بن ثابت به این صورت درآمد، و این منزلت بزرگ و شرف و فضیلت عظیم را خداوند مخصوص آل پیغمبر فرمودند.
آیه دوم درباره ی اصطفاء این است: «انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهل البیت و یطهركم تطهیرا» در این فضیلتها هست، كه هیچ معاندی نمی تواند آن را انكار كند، زیرا در این جا فضیلت بسیار روشن و آشكار است.
آیه سوم هنگامی است كه خداوند متعال خواست آل پاك پیغمبر را از دیگران تمیز دهد، از این رو به آن حضرت امر كرد تا در مباهله با نصاری نجران بگوید:
«تعالوا: ندع أبنائنا و ابناءكم و نساءنا و نساءكم و أنفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علی الكاذبین»
در این هنگام حضرت رسول صلی الله علیه و آله علی و فاطمه و حسنین علیهم السلام را با خود برداشت و در مباهله حضور پیدا كرد.
پیغمبر اكرم در این جا نفس خود را با آنان قرین هم قرار داد می دانید مقصودش از أنفسنا و أنفسكم چه بود؟ علماء گفتند مقصود خودش بود.
امام رضا علیه السلام فرمود: اشتباه می كنید، مقصودش علی علیه السلام بود، دلیل بر این سخن این است كه فرمود: لینتهین بنو ولیعة أولا بعثن الیهم رجلا كنفسی»
[ صفحه 630]
كه در این جا علی علیه السلام منظورش بود، این خصوصیتی بود كه در آن حضرت بود و دیگران در آن دخالتی نداشتند.
چهارم: حضرت رسول صلی الله علیه و آله همه اصحاب و یاران خود را از مسجد بیرون كرد جز علی علیه السلام را، در این هنگام عباس عموی آن جناب آمد و گفت یا رسول الله ما را از مسجد بیرون كردی و علی را در نزد خود نگهداشتی.
پیغمبر فرمود: من شما را از مسجد بیرون نكردم و علی را در نزد خود نگه نداشتم، بلكه خداوند متعال دستور داد و شما را بیرون كرده و علی را نگاه داشته است، و این بیان گفته حضرت رسول است كه فرمود: «أنت منی بمنزلة هارون من موسی» علماء گفتند: راجع به این گفتارت از قرآن شاهدی داری؟
حضرت رضا علیه السلام فرمود: من اكنون در این مورد آیه ای از قرآن را تلاوت می كنم، گفتند: بخوانید فرمود: خداوند می فرماید: «و أوحینا الی موسی و أخیه ان تبوءا لقومكما بمصر بیوتا و اجعلوا بیوتكم قبلة»
در این آیه منزلت هارون در نزد موسی معلوم شده و از این جا منزلت علی در نزد حضرت رسول صلی الله علیه و آله معلوم می گردد.
با همه اینها دلیل واضح دیگری نیز هست، و آن این است كه نبی اكرم فرمود: «ان هذا المسجد لا یحل لجنب و لا لحائض الا لمحمد و آله» علماء اهل سنت گفتند: این شرح و بیان فقط در نزد شما اهل بیت هست و ما از آن بی اطلاع هستیم.
حضرت رضا علیه السلام فرمود: كدام كسی می تواند منكر ما شود، در صورتی كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده: «أنا مدینة العلم و علی بابها فمن أراد مدینة العلم فلیأتها من بابها» پس در شرح و بسطی كه من دادم فضیلت و شرف و سابقه و پاكی علی علیه السلام و برگزیدگی آن جناب معلوم و مشخص گردید، و جز معاندین و منكرین كسی نمی تواند آن را رد كند، و ما خداوند را سپاسگزاریم كه این فضیلت را به ما بخشیده است.
[ صفحه 631]
اما پنجم خداوند متعال می فرماید: «و آت ذاالقربی حقه» این خصوصیتی است كه خداوند آل پیغمبر را به آن مخصوص گردانیده و آنان را بر سایر مردم برگزیده است، هنگامی كه این آیه ی شریفه فرود آمد پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود:
فاطمه را بگوئید نزد من بیاید، فاطمه سلام الله علیها نزد حضرت رسول آمد فرمود ای فاطمه فدك بدون لشگركشی و جنگ به دست آمده است، و آن متعلق به من می باشد، و اینك به شما می بخشم و خداوند فدك را به شما و فرزندانت داده است.
اما ششم خداوند متعال می فرماید: «قل لا اسئلكم علیه اجرا الا المودة فی القربی» این خصوصیت برای پیغمبر اكرم می باشد و سایر پیامبران در آن شركت ندارند، و هم چنین برای آل پیغمبر نیز فضیلتی است كه دیگران در آن سهمی ندارند.
خداوند متعال در داستان نوح علیه السلام می فرماید: «و یا قوم لا أسألكم علیه مالا ان أجری الا علی الله و ما أنا بطارد الذین آمنوا انهم ملاقوا ربهم و لكنی أریكم قوما تجهلون»
در داستان هود علیه السلام فرموده: «قل لا أسألكم علیه اجرا ان أجری الا علی الذی فطرنی أفلا تعقلون» و لیكن درباره ی پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «قل لا أسألكم علیه اجرا الا المودة فی القربی».
خداوند متعال محبت آنها را از این جهت واجب گردانید كه می دانست آنان هرگز از دین بر نمی گردند و گمراه نمی شوند.
هنگامی كه این آیه بر حضرت رسول اكرم نازل شد، در میان مردم خطبه خواند و پس از حمد و ثنای خداوند فرمود: ای مردم خداوند بر شما امری را واجب گردانیده آیا می توانید امر پروردگار را انجام دهید؟
در این هنگام مردم سكوت كردند و جواب آن حضرت را ندادند، پیغمبر اكرم روز بعد بار دیگر سخن خود را تكرار كرد و كسی جواب نداد، روز سوم نیز خطبه خواند و فرمود شما باید امر خداوند را اطاعت كنید، مردم باز سكوت كردند،
[ صفحه 632]
پیغمبر فرمود: خداوند متعال از شما طلا و نقره و یا ماكول و مشروب نخواسته است، گفتند: پس در این صورت قبول كردیم، و لیكن اكثر آنها به گفته خود وفا نكردند.
بعد از آن حضرت رضا علیه السلام فرمود: پدرم از پدرش و او از پدرانش از امام حسین بن علی روایت كرده كه مهاجرین و انصار خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و آله آمدند و گفتند: یا رسول الله شما اكنون در مدینه هستید و مردم با شما رفت و آمد دارند و گاهی برای شما مهمان می رسد و نمایندگان قبائل از اطراف و اكناف برای شما می رسند و شما به مخارجی احتیاج دارید، اینك اموال ما در اختیار شما است هر چه می خواهید بردارید و خرج كنید.
در این هنگام جبرئیل امین از طرف خداوند فرود آمد و گفت: «قل لا أسألكم علیه أجرا الا المودة فی القربی» ای مردم بعد از من خویشاوندان مرا اذیت نكنید، گروهی از مردم برخواستند و گفتند: وی از این جهت گفته ما را قبول نكرد كه خویشاوندان خود را بر ما تحمیل كند، و این سخن را از نزد خود می گوید.
وقتی كه این سخن بسیار ناروا از آنها شنیده شد این آیه فرود آمد: «أم یقولون افتریه قل فان افتریته فلا تملكون لی من الله شیئا، هم أعلم بما تفیضون فیه كفی به شهیدا بینی و بینكم و هو الغفور الرحیم».
حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرستاد آن جماعت در مجلس شركت كردند، سپس فرمود: مطلب تازه ای پیش آمده است؟
گفتند: آری یا رسول الله بعضی از ما سخنان ناروائی گفته اند و ما از گفته های آنها ناراحت شدیم، پیغمبر اكرم آیه را بر آنها تلاوت كردند و آنها سخت به گریه افتادند، بعد از این آیه نازل شد: «و هو الذی یقبل التوبة عن عباده و یعفو عن السیئآت و یعلم ما تفعلون»
اما آیه هفتم خداوند متعال می فرماید: «ان الله و ملائكته یصلون علی النبی یا أیها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما» معاندان پس از نزول این آیه شریفه
[ صفحه 633]
گفتند: یا رسول الله سلام بر شما را دانستیم چگونه است، و لیكن صلوات را برای ما بیان فرمائید كه آن چگونه است؟
فرمود: می گوئید «اللهم صل علی محمد و آل محمد كما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انك حمید مجید» ای مردم شما در دین اختلافی دارید؟ گفتند: نداریم، مامون گفت: در دین اختلاف نیست آیا در نزد شما مطلبی روشن تر از قرآن هست.
حضرت رضا علیه السلام فرمود: تفسیر آیه شریفه «یس و القرآن الحكیم» چیست؟
علماء گفتند: مقصود از «یس» محمد است، و در آن شكی نیست، امام رضا فرمود: خداوند متعال به محمد و آل او فضیلتی داده كه به هیچ كس عطا نكرده است و آن فضیلت این است كه خداوند جز بر انبیاء به دیگری سلام نكرده است، و در قرآن فرموده: «سلام علی نوح فی العالمین» و نیز گفته: «سلام علی ابراهیم» و یا «سلام علی موسی و هارون».
خداوند متعال نفرمود: سلام بر آل نوح و یا سلام بر آل ابراهیم و یا سلام بر آل موسی و هارون، و لیكن فرموده «و سلام علی آل یس» یعنی آل محمد، مأمون گفت: من می دانستم در معدن نبوت شرح و تفسیر این هست.
اما آیه هشتم خداوند متعال فرموده: «و اعلموا انما غنمتم من شی ء فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی» در این آیه شریفه پروردگار متعال سهم خویشاوندان پیغمبر را با سهم آن جناب نزدیك قرار داده است، و به این وسیله بین آنها و امت فرق گذاشته است.
زیرا در این آیه ذوی القربی را در یك طرف و سایر مردم را در طرف دیگر قرار داده است، و آنچه را خداوند برای خود برگزیده برای آنها نیز اختیار كرده است.
[ صفحه 634]
این دستور مؤكد برای آنها تا روز قیامت هست و در كتاب ناطق به آن تصریح شده است، و اما قول خداوند متعال كه فرمود: «و الیتامی و المساكین» یتیم هر گاه دوره ی یتیمیش پایان یابد دیگر از غنائم به او نمی دهند، و لیكن ذوی القربی تا روز قیامت سهم آنها محفوظ است، و غنی و فقیر در آن سهیم هستند، خداوند برای خود سهمی و برای رسولش نیز سهمی اختیار كرده است، و برای ذوی القربی نیز مانند خود و رسولش سهمی برگزیده است.
و در غنائم و فی ء نیز برای آنان سهمی معین كرده و در اطاعت خود و رسولش نیز ذوی القربی را شركت داده و فرموده: «یا ایها الذن آمنوا أطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منكم» و همچنین در آیه شریفه: «انما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنوا» ولایت خود را با رسولش و آل او قرین ساخته است، همان طور كه در فی ء و انفال با خود شریك و سهیم كرده است.
اما در آیه صدقات، بیان دیگری دارد در آن جا خداوند متعال فرموده: «انما الصدقات للفقراء و المساكین و العالمین علیها و المؤلفة قلوبهم و فی الرقاب و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضة من الله».
مشاهده می كنید كه در این آیه مباركه خداوند برای خود و رسول و ذوی القربی سهمی معین نكرده است، زیرا خداوند خود و رسول و اهل بیتش را از گرفتن صدقه منزه نموده است، زیرا صدقه بر آنها حرام است، و چون صدقه از بابت كفاره پرداخت می گردد و اهل بیت پاك هستند از این رو گرفتن صدقه بر آنها حرام شده است.
اما آیه نهم خداوند متعال می فرماید: «فأسألوا أهل الذكر ان كنتم لا تعلمون» مقصود از اهل ذكر در این آیه شریفه ما هستیم.
علماء گفتند: مقصود از اهل ذكر در اینجا یهود و نصاری می باشند، حضرت رضا علیه السلام فرمود: آیا ما می توانیم در صورتی كه آنان ما را به دین خود
[ صفحه 635]
دعوت كنند و بگویند دین ما از اسلام افضل است ما این دعوت آنان را قبول كنیم؟
مامون گفت: آیا در این مورد دلیل روشنی كه بتواند آنها را محكوم كند دارید؟
حضرت رضا (ع) فرمود: آری مقصود از «ذكر» رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد و «اهل الذكر» هم ما می باشیم، و در قرآن مجید در این مورد تصریح شده است، و آن این است كه خداوند فرموده «فاتقوا الله یا اولی الالباب الذین آمنوا قد أنزل الله الیكم ذكرا رسولا یتلو علیكم آیات مبینات» و ذكر در این جا رسول خدا (ص) بوده و اهل ذكر هم ما هستیم.
اما آیه دهم خداوند متعال فرموده: «حرمت علیكم امهاتكم و بناتكم و اخواتكم» تا آخر آیه، اینك جواب دهید اگر رسول خدا (ص) زنده بود می توانست دختر و یا دخترزاده ام را بگیرد.
گفتند: خیر نمی توانست، بار دیگر فرمود: آیا می توانست دختر یكی از شما را بگیرد؟
گفتند: آری، فرمود: پس از این جا معلوم شد كه من از آل او هستم و شما نیستید، پس شما از امت او هستید، این است فرق بین امت و آل.
اما آیه یازدهم خداوند متعال در سوره ی مؤمن فرمود: «و قال رجل مؤمن من آل فرعون یكتم ایمانه أتقتلون رجلا أن یقول ربی الله و قد جاءكم بالبینات من ربكم» آن مرد پسر دائی فرعون بود.
خداوند در این آیه شریفه او را به فرعون نسبت داد و به دین او اضافه نكرد، همین طور ما را به آل مخصوص گردانید زیرا ما از آن جناب متولد شده ایم و لیكن سایر مردم به دین او نسبت داده شده اند، و این است فرق بین آل و امت
[ صفحه 636]
آیه دوازدهم این است كه خداوند فرمود: «و أمر أهلك بالصلوة و اصطبر علیها» خداوند متعال ما را به این خصوصیت معرفی كرد و سایر مردم را از این خصوصیت برخوردار نكرد.
حضرت رسول صلی الله علیه و آله درب خانه علی و فاطمه علیهماالسلام می آمد و آنها را برای نماز و حضور در مسجد آماده می كرد و می گفت: «الصلوة یرحمكم الله» خداوند متعال هیچ یك از فرزندان پیغمبران را مانند ما گرامی نداشت.
علماء حاضر در مجلس گفتند مقصود همه امت می باشند، مامون گفت یا ابالحسن نظر شما در این باره چیست؟
[ صفحه 627]
حضرت رضا علیه السلام فرمود من نظر آنها را قبول ندارم، عقیده من این است كه خداوند متعال در این آیه ی شریفه عترت طاهره علیهم السلام را در نظر گرفته است.
مأمون گفت چگونه عترت را منظور داشته و امت را قصد نكرده است.
فرمود اگر امت را در نظر گرفته بود باید همه آنها در بهشت باشند، زیرا خداوند بعد از این فرمود «فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات باذن الله ذلك هو الفضل الكبیر».
سپس بهشت را برای آنها مقرر كرد و فرمود «جنات عدن یدخلونها» و وراثت را برای عترت طاهره قرار داد نه برای غیر آنان، بعد فرمود عترت طاهره همانها هستند كه در كتاب خود آنها را وصف كرده و فرموده «انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس أهل البیت و یطهركم تطهیرا» و حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:
«انی مخلف فیكم الثقلین: كتاب الله و عترتی أهل بیتی، لن یفترقا حتی یردا علی الحوض» انظروا كیف تخلفونی فیهما، یا أیها الناس لا تعلموهم فانهم أعلم منكم».
علماء گفتند یا أباالحسن عترت را به ما معرفی كن، مقصود از آن آل پیغمبر و یا غیر آل او هستند؟ امام رضا علیه السلام فرمود مقصود از عترت آل پیغمبر می باشند.
علماء گفتند از حضرت رسول صلی الله علیه و آله وارد شده كه فرمود امت من آل من هستند، و اصحاب آن حضرت نیز در یك روایت مستفیض نقل می كنند كه فرمود «آل محمد امته».
امام رضا علیه السلام فرمود به من بگوئید آیا صدقه بر آل محمد علیهم السلام حرام است؟
گفتند آری، فرمود: آیا بر امت هم حرام است گفتند خیر حرام نیست.
[ صفحه 628]
حضرت رضا علیه السلام فرمود این است فرق بین آل و غیر آل، وای بر شما شما كجا می روید؟ آیا از قرآن روگردان شده اید؟ مگر نمی دانید كه ظاهر روایت نیز مختص است به كسانی كه برگزیده و هدایت شده اند، و دیگران در این آیه شریفه عنوانی ندارند.
علماء گفتند: این مطلب را از كجا می گوئید؟ فرمود: خداوند متعال می فرماید: «لقد أرسلنا نوحا و ابراهیم و جعلنا فی ذریته النبوة و الكتاب فمنهم مهتد و كثیر منهم فاسقون».
طبق نص این آیه شریفه وراث انبیاء و كتب باید افراد متقی و هدایت شده باشند نه فساق و تبه كاران مگر نمی دانید كه نوح علیه السلام از خداوند متعال درخواست كرد و گفت: بارخدایا فرزندم جزء خاندانم هست و تو وعده دادی كه خاندانم را نجات دهی.
خداوند متعال فرمود: آن فرزند از خاندانت نیست و او دنبال كارهای ناشایست می رود و از آنچه علم نداری از من نپرس، اینك تو را پند می دهم كه از آنچه نمی دانی سؤال نكنی.
در این هنگام مامون پرسید آیا خداوند عترت را بر سایر مردم فضیلتی داده است؟
حضرت رضا سلام الله علیه فرمود: خداوند متعال عترت پیغمبر را بر سایر مردمان برتری داده و در قرآن مجید به این موضوع اشاره فرموده است.
مأمون گفت: در كجای قرآن به این امر اشاره كرده فرمود: در آنجا كه گفته: «ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین ذریه بعضها من بعض»
در آیه ی دیگری نیز فرموده: «أم یحسدون الناس علی ما آتیهم الله من فضله فقد آتینا آل ابراهیم الكتاب و الحكمة و آتیناهم ملكا عظیما» بعد از این به همه اهل ایمان خطاب كرد و فرمود: «یا أیها الذین آمنوا اطیعوا الله و أطیعوا الرسول و أولی الامر منكم»
[ صفحه 629]
یعنی كسانی كه كتاب و حكمت را به آنان ارث داد و از این جهت مورد حسد مردم قرار گرفتند و خداوند در این باره فرمود «ام یحسدون الناس علی ما آتاهم الله» تا آخر آیه كه مقصود اطاعت از برگزیدگان پاك می باشد و مقصود از «ملك» هم در این آیه شریفه اطاعت از آن مصطفین می باشد.
علماء گفتند: آیا خداوند متعال «اصطفاء» را در قرآن تفسیر كرده است:
امام رضا علیه السلام فرمود: خداوند در دوازده جای قرآن به طور آشكار معنی و تفسیر فرموده است.
اول در آیه شریفه «و اندر عشیرتك الاقربین» و رهطك المخلصین كه در قرائت ابی بن كعب و در مصحف عبدالله بن مسعود چنین آمده بود، و در هنگام جمع آوری قرآن به دستور عثمان به وسیله زید بن ثابت به این صورت درآمد، و این منزلت بزرگ و شرف و فضیلت عظیم را خداوند مخصوص آل پیغمبر فرمودند.
آیه دوم درباره ی اصطفاء این است: «انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهل البیت و یطهركم تطهیرا» در این فضیلتها هست، كه هیچ معاندی نمی تواند آن را انكار كند، زیرا در این جا فضیلت بسیار روشن و آشكار است.
آیه سوم هنگامی است كه خداوند متعال خواست آل پاك پیغمبر را از دیگران تمیز دهد، از این رو به آن حضرت امر كرد تا در مباهله با نصاری نجران بگوید:
«تعالوا: ندع أبنائنا و ابناءكم و نساءنا و نساءكم و أنفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علی الكاذبین»
در این هنگام حضرت رسول صلی الله علیه و آله علی و فاطمه و حسنین علیهم السلام را با خود برداشت و در مباهله حضور پیدا كرد.
پیغمبر اكرم در این جا نفس خود را با آنان قرین هم قرار داد می دانید مقصودش از أنفسنا و أنفسكم چه بود؟ علماء گفتند مقصود خودش بود.
امام رضا علیه السلام فرمود: اشتباه می كنید، مقصودش علی علیه السلام بود، دلیل بر این سخن این است كه فرمود: لینتهین بنو ولیعة أولا بعثن الیهم رجلا كنفسی»
[ صفحه 630]
كه در این جا علی علیه السلام منظورش بود، این خصوصیتی بود كه در آن حضرت بود و دیگران در آن دخالتی نداشتند.
چهارم: حضرت رسول صلی الله علیه و آله همه اصحاب و یاران خود را از مسجد بیرون كرد جز علی علیه السلام را، در این هنگام عباس عموی آن جناب آمد و گفت یا رسول الله ما را از مسجد بیرون كردی و علی را در نزد خود نگهداشتی.
پیغمبر فرمود: من شما را از مسجد بیرون نكردم و علی را در نزد خود نگه نداشتم، بلكه خداوند متعال دستور داد و شما را بیرون كرده و علی را نگاه داشته است، و این بیان گفته حضرت رسول است كه فرمود: «أنت منی بمنزلة هارون من موسی» علماء گفتند: راجع به این گفتارت از قرآن شاهدی داری؟
حضرت رضا علیه السلام فرمود: من اكنون در این مورد آیه ای از قرآن را تلاوت می كنم، گفتند: بخوانید فرمود: خداوند می فرماید: «و أوحینا الی موسی و أخیه ان تبوءا لقومكما بمصر بیوتا و اجعلوا بیوتكم قبلة»
در این آیه منزلت هارون در نزد موسی معلوم شده و از این جا منزلت علی در نزد حضرت رسول صلی الله علیه و آله معلوم می گردد.
با همه اینها دلیل واضح دیگری نیز هست، و آن این است كه نبی اكرم فرمود: «ان هذا المسجد لا یحل لجنب و لا لحائض الا لمحمد و آله» علماء اهل سنت گفتند: این شرح و بیان فقط در نزد شما اهل بیت هست و ما از آن بی اطلاع هستیم.
حضرت رضا علیه السلام فرمود: كدام كسی می تواند منكر ما شود، در صورتی كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده: «أنا مدینة العلم و علی بابها فمن أراد مدینة العلم فلیأتها من بابها» پس در شرح و بسطی كه من دادم فضیلت و شرف و سابقه و پاكی علی علیه السلام و برگزیدگی آن جناب معلوم و مشخص گردید، و جز معاندین و منكرین كسی نمی تواند آن را رد كند، و ما خداوند را سپاسگزاریم كه این فضیلت را به ما بخشیده است.
[ صفحه 631]
اما پنجم خداوند متعال می فرماید: «و آت ذاالقربی حقه» این خصوصیتی است كه خداوند آل پیغمبر را به آن مخصوص گردانیده و آنان را بر سایر مردم برگزیده است، هنگامی كه این آیه ی شریفه فرود آمد پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود:
فاطمه را بگوئید نزد من بیاید، فاطمه سلام الله علیها نزد حضرت رسول آمد فرمود ای فاطمه فدك بدون لشگركشی و جنگ به دست آمده است، و آن متعلق به من می باشد، و اینك به شما می بخشم و خداوند فدك را به شما و فرزندانت داده است.
اما ششم خداوند متعال می فرماید: «قل لا اسئلكم علیه اجرا الا المودة فی القربی» این خصوصیت برای پیغمبر اكرم می باشد و سایر پیامبران در آن شركت ندارند، و هم چنین برای آل پیغمبر نیز فضیلتی است كه دیگران در آن سهمی ندارند.
خداوند متعال در داستان نوح علیه السلام می فرماید: «و یا قوم لا أسألكم علیه مالا ان أجری الا علی الله و ما أنا بطارد الذین آمنوا انهم ملاقوا ربهم و لكنی أریكم قوما تجهلون»
در داستان هود علیه السلام فرموده: «قل لا أسألكم علیه اجرا ان أجری الا علی الذی فطرنی أفلا تعقلون» و لیكن درباره ی پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «قل لا أسألكم علیه اجرا الا المودة فی القربی».
خداوند متعال محبت آنها را از این جهت واجب گردانید كه می دانست آنان هرگز از دین بر نمی گردند و گمراه نمی شوند.
هنگامی كه این آیه بر حضرت رسول اكرم نازل شد، در میان مردم خطبه خواند و پس از حمد و ثنای خداوند فرمود: ای مردم خداوند بر شما امری را واجب گردانیده آیا می توانید امر پروردگار را انجام دهید؟
در این هنگام مردم سكوت كردند و جواب آن حضرت را ندادند، پیغمبر اكرم روز بعد بار دیگر سخن خود را تكرار كرد و كسی جواب نداد، روز سوم نیز خطبه خواند و فرمود شما باید امر خداوند را اطاعت كنید، مردم باز سكوت كردند،
[ صفحه 632]
پیغمبر فرمود: خداوند متعال از شما طلا و نقره و یا ماكول و مشروب نخواسته است، گفتند: پس در این صورت قبول كردیم، و لیكن اكثر آنها به گفته خود وفا نكردند.
بعد از آن حضرت رضا علیه السلام فرمود: پدرم از پدرش و او از پدرانش از امام حسین بن علی روایت كرده كه مهاجرین و انصار خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و آله آمدند و گفتند: یا رسول الله شما اكنون در مدینه هستید و مردم با شما رفت و آمد دارند و گاهی برای شما مهمان می رسد و نمایندگان قبائل از اطراف و اكناف برای شما می رسند و شما به مخارجی احتیاج دارید، اینك اموال ما در اختیار شما است هر چه می خواهید بردارید و خرج كنید.
در این هنگام جبرئیل امین از طرف خداوند فرود آمد و گفت: «قل لا أسألكم علیه أجرا الا المودة فی القربی» ای مردم بعد از من خویشاوندان مرا اذیت نكنید، گروهی از مردم برخواستند و گفتند: وی از این جهت گفته ما را قبول نكرد كه خویشاوندان خود را بر ما تحمیل كند، و این سخن را از نزد خود می گوید.
وقتی كه این سخن بسیار ناروا از آنها شنیده شد این آیه فرود آمد: «أم یقولون افتریه قل فان افتریته فلا تملكون لی من الله شیئا، هم أعلم بما تفیضون فیه كفی به شهیدا بینی و بینكم و هو الغفور الرحیم».
حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرستاد آن جماعت در مجلس شركت كردند، سپس فرمود: مطلب تازه ای پیش آمده است؟
گفتند: آری یا رسول الله بعضی از ما سخنان ناروائی گفته اند و ما از گفته های آنها ناراحت شدیم، پیغمبر اكرم آیه را بر آنها تلاوت كردند و آنها سخت به گریه افتادند، بعد از این آیه نازل شد: «و هو الذی یقبل التوبة عن عباده و یعفو عن السیئآت و یعلم ما تفعلون»
اما آیه هفتم خداوند متعال می فرماید: «ان الله و ملائكته یصلون علی النبی یا أیها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما» معاندان پس از نزول این آیه شریفه
[ صفحه 633]
گفتند: یا رسول الله سلام بر شما را دانستیم چگونه است، و لیكن صلوات را برای ما بیان فرمائید كه آن چگونه است؟
فرمود: می گوئید «اللهم صل علی محمد و آل محمد كما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انك حمید مجید» ای مردم شما در دین اختلافی دارید؟ گفتند: نداریم، مامون گفت: در دین اختلاف نیست آیا در نزد شما مطلبی روشن تر از قرآن هست.
حضرت رضا علیه السلام فرمود: تفسیر آیه شریفه «یس و القرآن الحكیم» چیست؟
علماء گفتند: مقصود از «یس» محمد است، و در آن شكی نیست، امام رضا فرمود: خداوند متعال به محمد و آل او فضیلتی داده كه به هیچ كس عطا نكرده است و آن فضیلت این است كه خداوند جز بر انبیاء به دیگری سلام نكرده است، و در قرآن فرموده: «سلام علی نوح فی العالمین» و نیز گفته: «سلام علی ابراهیم» و یا «سلام علی موسی و هارون».
خداوند متعال نفرمود: سلام بر آل نوح و یا سلام بر آل ابراهیم و یا سلام بر آل موسی و هارون، و لیكن فرموده «و سلام علی آل یس» یعنی آل محمد، مأمون گفت: من می دانستم در معدن نبوت شرح و تفسیر این هست.
اما آیه هشتم خداوند متعال فرموده: «و اعلموا انما غنمتم من شی ء فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی» در این آیه شریفه پروردگار متعال سهم خویشاوندان پیغمبر را با سهم آن جناب نزدیك قرار داده است، و به این وسیله بین آنها و امت فرق گذاشته است.
زیرا در این آیه ذوی القربی را در یك طرف و سایر مردم را در طرف دیگر قرار داده است، و آنچه را خداوند برای خود برگزیده برای آنها نیز اختیار كرده است.
[ صفحه 634]
این دستور مؤكد برای آنها تا روز قیامت هست و در كتاب ناطق به آن تصریح شده است، و اما قول خداوند متعال كه فرمود: «و الیتامی و المساكین» یتیم هر گاه دوره ی یتیمیش پایان یابد دیگر از غنائم به او نمی دهند، و لیكن ذوی القربی تا روز قیامت سهم آنها محفوظ است، و غنی و فقیر در آن سهیم هستند، خداوند برای خود سهمی و برای رسولش نیز سهمی اختیار كرده است، و برای ذوی القربی نیز مانند خود و رسولش سهمی برگزیده است.
و در غنائم و فی ء نیز برای آنان سهمی معین كرده و در اطاعت خود و رسولش نیز ذوی القربی را شركت داده و فرموده: «یا ایها الذن آمنوا أطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منكم» و همچنین در آیه شریفه: «انما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنوا» ولایت خود را با رسولش و آل او قرین ساخته است، همان طور كه در فی ء و انفال با خود شریك و سهیم كرده است.
اما در آیه صدقات، بیان دیگری دارد در آن جا خداوند متعال فرموده: «انما الصدقات للفقراء و المساكین و العالمین علیها و المؤلفة قلوبهم و فی الرقاب و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضة من الله».
مشاهده می كنید كه در این آیه مباركه خداوند برای خود و رسول و ذوی القربی سهمی معین نكرده است، زیرا خداوند خود و رسول و اهل بیتش را از گرفتن صدقه منزه نموده است، زیرا صدقه بر آنها حرام است، و چون صدقه از بابت كفاره پرداخت می گردد و اهل بیت پاك هستند از این رو گرفتن صدقه بر آنها حرام شده است.
اما آیه نهم خداوند متعال می فرماید: «فأسألوا أهل الذكر ان كنتم لا تعلمون» مقصود از اهل ذكر در این آیه شریفه ما هستیم.
علماء گفتند: مقصود از اهل ذكر در اینجا یهود و نصاری می باشند، حضرت رضا علیه السلام فرمود: آیا ما می توانیم در صورتی كه آنان ما را به دین خود
[ صفحه 635]
دعوت كنند و بگویند دین ما از اسلام افضل است ما این دعوت آنان را قبول كنیم؟
مامون گفت: آیا در این مورد دلیل روشنی كه بتواند آنها را محكوم كند دارید؟
حضرت رضا (ع) فرمود: آری مقصود از «ذكر» رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد و «اهل الذكر» هم ما می باشیم، و در قرآن مجید در این مورد تصریح شده است، و آن این است كه خداوند فرموده «فاتقوا الله یا اولی الالباب الذین آمنوا قد أنزل الله الیكم ذكرا رسولا یتلو علیكم آیات مبینات» و ذكر در این جا رسول خدا (ص) بوده و اهل ذكر هم ما هستیم.
اما آیه دهم خداوند متعال فرموده: «حرمت علیكم امهاتكم و بناتكم و اخواتكم» تا آخر آیه، اینك جواب دهید اگر رسول خدا (ص) زنده بود می توانست دختر و یا دخترزاده ام را بگیرد.
گفتند: خیر نمی توانست، بار دیگر فرمود: آیا می توانست دختر یكی از شما را بگیرد؟
گفتند: آری، فرمود: پس از این جا معلوم شد كه من از آل او هستم و شما نیستید، پس شما از امت او هستید، این است فرق بین امت و آل.
اما آیه یازدهم خداوند متعال در سوره ی مؤمن فرمود: «و قال رجل مؤمن من آل فرعون یكتم ایمانه أتقتلون رجلا أن یقول ربی الله و قد جاءكم بالبینات من ربكم» آن مرد پسر دائی فرعون بود.
خداوند در این آیه شریفه او را به فرعون نسبت داد و به دین او اضافه نكرد، همین طور ما را به آل مخصوص گردانید زیرا ما از آن جناب متولد شده ایم و لیكن سایر مردم به دین او نسبت داده شده اند، و این است فرق بین آل و امت
[ صفحه 636]
آیه دوازدهم این است كه خداوند فرمود: «و أمر أهلك بالصلوة و اصطبر علیها» خداوند متعال ما را به این خصوصیت معرفی كرد و سایر مردم را از این خصوصیت برخوردار نكرد.
حضرت رسول صلی الله علیه و آله درب خانه علی و فاطمه علیهماالسلام می آمد و آنها را برای نماز و حضور در مسجد آماده می كرد و می گفت: «الصلوة یرحمكم الله» خداوند متعال هیچ یك از فرزندان پیغمبران را مانند ما گرامی نداشت.